Powrót cennych archiwaliów

– To niezwykle ważny dzień dla Polski i szczególnie ważny dla Archiwów Państwowych. Po ośmiu dekadach odzyskaliśmy dokumenty ogromnej wartości historycznej, o których zwrot zabiegaliśmy od bardzo dawna. Pierwsze starania rozpoczęły się niemal zaraz po zakończeniu wojny. Dziś te 73 bezcenne pergaminy wracają wreszcie do domu, do zasobu polskich Archiwów Państwowych – mówił Naczelny Dyrektor Archiwów Państwowych dr Paweł Pietrzyk.

Wśród 73 pergaminowych rękopisów, które niebawem ponownie znajdą się w Polsce, większość związana jest ze stosunkami polsko-krzyżackimi. W czasie wojny dokumenty zostały wywiezione z Archiwum Głównego Akt Dawnych w Warszawie. Specjalna niemiecka komisja archiwalna dokonała selekcji materiałów poświęconych wzajemnym stosunkom Zakonu i Korony. Trafiły one do Geheimes Staatsarchiv Preußischer Kulturbesitz w Berlinie. Przez wiele lat były traktowane jak własność Pruskiej Fundacji Dziedzictwa Kultury.

Pierwotnie dokumenty te przechowywane były w Archiwum Koronnym w Krakowie. Gdy stolica Polski została przeniesiona w XVIII wieku do Warszawy, przewieziono również wszystkie dokumenty.

Starania o zwrot zrabowanych archiwaliów Polska rozpoczęła już w 1948 roku. Prośby w tej sprawie ponawiane były wielokrotnie. Ostatni wniosek restytucyjny trafił do Berlina w 2022 roku.

Wśród archiwalnych dokumentów, które właśnie wróciły do Polski, znalazł się między innymi przywilej protekcyjny dla Zakonu Krzyżackiego wydany przez papieża Innocentego III w 1215 r. – przed sprowadzeniem Zakonu na ziemie polskie przez Konrada Mazowieckiego.

Plan Konrada Mazowieckiego był pozornie Zakładał zaproszenie bitnych Krzyżaków, by uporali się z krnąbrnymi poganami w Prusach. Książę nie przewidział jednak, że zakonnicy staną się jednym z największym zagrożeń dla samego istnienia Polski.

Pełna nazwa zgromadzenia znanego nam jako Krzyżacy to: Zakon Szpitala Najświętszej Marii Panny Domu Niemieckiego w Jerozolimie. Początkowo było to jedynie niemieckie bractwo szpitalne, a od 1190 roku przybrało formę zakonu rycerskiego. Oficjalnym strojem braci został biały płaszcz z czarnym krzyżem.

– To historyczny moment. To najważniejszy i najcenniejszy zwrot obiektów dziedzictwa kultury we współczesnej historii Polski – podkreśliła minister kultury i dziedzictwa Narodowego Marta Cienkowska.